जात्रा हाँडीगाउँको !!!

वर्षैभर विभीन्न सांस्कृतिक र धार्मिक पर्वहरु मनाईने हाँडीगाउँमा जात्राहरु धेरै नै हुन्छन र नै ‘कहीँ नभएको जात्रा हाँडीगाउँमा’ भन्ने ऊखान समेत नेपाली भाषामा प्रचलीत छ । यस्तै एउटा जात्रा आजको दिनमा आफ्नै घर-आँगनाम भएको थियो ।

जात्रा याने ‘यात्रा’ को अपभ्रशीत शब्दले नै जनाउँछ कि यो एक स्थानबाट अर्को स्थानसम्म भगावानको रथ वा खटको यात्रा हो ।

काठमाण्डौ महानगपालीकाको वडा नं ५ मा एउटा धार्मिक तथा सांस्कृतिक महत्वको पोखरी छ। ‘गहना खोज्ने पोखरी’ र बोलीचालीमा ‘गहना पोखरी’ पनि भनिने सो पोखरीमा प्रत्येक वर्षको वैशाख कृष्ण प्रतिपदाको दिनमा एउटा अत्यन्त धार्मिक महत्वको जात्रा हुन्छ । अँ त, यो जात्रा हो माता टुँडालदेवीको ।

किंबदन्ती अनुसार परापूर्व कालमा टुँडालदेवी माताले एक पटक यसै पोखरीमा स्नान गर्ने क्रममा वहाँका केही गहनाहरु यसै पोखरीमा हराएछन । तत् पश्चात प्रतेक वर्ष सोही दिनमा यहाँ सो गहना खोज्नको लागी माता टुँडालदेवीको प्रतिमालाई खटमा आरोहण गराई सो खट समेत नै यसै पोखरीमा हेलिन्छ ।

विभिन्न धर्ममा जात्रा वा यात्राका परम्परा भएपनि यसरी देवीको रथ नै पोखरी भित्र हुल्ने यो जात्रा भने एकदमै अनौठो र रोमाञ्चक हुन्छ । आजको पोस्टमा यही माता टुँडालदेवीको गहना खोज्ने जात्राका केही झलकहरु ।

(यहि हो प्रसिद्ध गहना खोज्ने पोखरी—जात्राको केही दिन अगाडि)

(माता टुँडालदेवीको खट उठाउँदै)

(यो खटलाई यसरी नै गाँउको परिक्रमा गराई पोखरि सम्म लगिन्छ

(परिक्रमाको क्रममा यसरी नै चदुवा राखेको मुनी खट रोकेर पुजा गर्ने चलन छ)

(गहना खोजेको हेर्ने प्रतिक्षारत दर्शनार्थिहरु)

(पोखरी भित्र रथ घुमाएर गहना खोज्दै)

(अन्तिम फोटो खिच्नेबेलामा भने हावा-हुरी आएर अचानक अध्याँरो भएको र भिडले गर्दा फोटो सफा आएन...अर्को साल ट्राई गर्नु पर्ला फेरि ! )

साँच्चै जापानमा पनि कहाँ हो करिब करिब यस्तै गरेर रथ पानी भित्र घुमाउने चाड हुन्छ भन्ने सुनेको थिएँ ...जापानमा बस्ने कोही साथिहरुलाई थाहा छ कि ?

अरू यता ...

आउनुस पनौती मेला भरौं !!

पौराणीक कथन र किंवदन्तीहरुलाई पच्छ्याउने हो भने पनौतीको बाह्र बर्षे मेलाका पछाडि स्वर्गका राजा ईन्द्रले गौतम ऋषि पत्नी अहिल्याको सतित्व हरण गरेको र त्यसको पाप मोचनको लागी १२ सय बर्षसम्म यहाँ रही तपस्या गरेको समेतका आख्यान पाईन्छन। श्रुतीहरुमा कतै कतै पुरै पनौती नगर नै स्वर्गका राजा ईन्द्रले स्थापना गरेको भन्ने समेत पाईन्छ ।

श्रुती र कथनहरुमा जेसुकै भएपनि बाह्र बर्षमा एक पटक लाग्ने पनौतीको मकर मेलामा भने उपत्यका र देशभरबाट श्रद्धालुहरुको संख्या दिनुदिन बढ्दै गएको देखिन्छ । माघे संक्रान्तिबाट सुरु भएर पुरै माघ महिनाभर चल्ने यो मेलामा स्वस्थानी पूर्णिमा पछि भिड केही कम हुने सुनीएकोले म पनि हिजोंको दिन त्यहाँ पुगेकी थिएँ। तर त्यहाँ पुग्दा भिड घट्नुको सट्टा अझै बढ्ने नै क्रममा रहेको देखियो। आजको पोस्टमा त्यहि मकर मेलाका केही दृश्यहरु :

(झिसमिसेमा पुग्दा पनि भिड जम्मा भईसकेको थियो)

(मेलाको तयारीमा सजिएको पनौती)

(मेलाको रमझम)

(मेलमा स्नान गर्दे श्रद्धालुहरु)

(श्रद्धालुहरुको घुँईचो)

(उचाईबाट एक झलक)

(पनौती बजार)

(धन्यबाद !)

अरू यता ...

११ क्विन्टलको केक, कपासको हिउँ र नयाँ वर्ष !

संसार साघुँरिएर हो वा काम र ठाम त्यस्तै परेर हो, अघिल्लो ३६५ दिनमा नेपाली, अंग्रेजी, दक्षिण भारतको र चिनियाँ गरी ४ वटा नयाँ बर्ष मनाउने अवसर मिल्यो । लाग्छ आजकल मानिसहरुलाई कुनै वहाना मात्र चाहिन्छ रमाईलो गर्ने ।

एक हिसाबले हेर्दा पृथक धर्म वा साँस्कृतिक दायराबाट उठेर अन्य कुनै समुह वा समाजको उत्सबमा यसरी सहभागि हुनुले मानिस मानिस बीचमा सामाजिक भाईचारा, अत्मियता र मेलमिलापको वातावरण सृजना गर्ने भएकोले यो कुरा एकदमै ठीक पनि लाग्छ मलाइ।

अँ त, यसपाला फेरि क्रिसमस र अंग्रेजी क्यालेण्डरको नयाँ बर्षको रमझम र चहलपहल चारैतिर देखिएको छ । यो उल्लासमा मानिसहरु धर्म र संस्कृतिको साँघुरो मानसिकताबाट उठेर रमाईरहेका छन। आजको पोस्टमा यही क्रिसमस र नयाँ बर्षका केही झलकहरु:

(एउटा डिपार्टमेन्ट स्टोरमा राखिएको ११ क्विन्टलको विशाल क्रिसमस केक)

(हिउँ नपरेसम्म क्रिसमस आए जस्तो नै लाग्दैन)

(क्रिसमस ट्रि नै नराखि झन कसरि क्रिसमस मनाईन्छ र)

(बाहिर तापक्रम २९ डिग्रि हुँदा पनि यति बाक्लो हिउँ ?) 

(राम्रो संग हेर्नुस त यो सबै कपासकै कमाल हो)

(कपासकै हिउँ र पलास्टिककै सान्टाले भए पनि बातावरण क्रिसमसमय बनायो)

Happy New Year To All !

अरू यता ...

तमसोमा ज्योतिर्गमय !!

दिपावलीको हार्दिक मंगलमय शुभकामना !!!

      माता लक्ष्मीले सबैलाई धनधान्यले पुर्ण गराउन!!

अरू यता ...

दक्षिण भारतको दसैं

दसैं आयो, मनाईयो र सक्की पनि सक्यो । दक्षिण भारतमा दसैं खासै मनाईदैन वा अझ प्रष्ट भएर भन्दा यहाँ दसैंको कुनै रौनक नै देखिदैन भन्दा पनि फरक पर्दैन । हुन त उत्तर भारतमै पनि दसैंको रौनक पश्चिम बंगालमा ‘दुर्गा पूजा’का नामले केहि देखिए पनि हामीकहाँ जस्तो रमाईलो वातावरण भने भारतमा कतै देखेको छैन मैले ।

महा अष्टमीको दिन एकदिन पूजा गर्ने र छुट्टी मनाउने बाहेक दक्षिण भारतमा देखिने दसैं आगमनको संकेत वा चिन्ह भनेको नवरात्री सुरु हुने दिन देखि ठाउँ-ठाउँमा राखिने देवीको पाण्डाल नै हो ।

गणपति महोत्सव वा गणेश चतुर्थीको जस्तो गुणात्मक र संख्यात्मक दुबै हिसाबमा भब्य र धेरै नभए पनि नवरात्री भर यहाँका चोक चोकमा पाण्डाल खडा गरेर देवीको विभिन्न मूर्तिहरु स्थापना गरिन्छ । नवरात्रीको समापन पछि यी सबै मूर्तिहरु पनि विसर्जन गरिन्छ। आजको पोष्टमा म बस्ने ठाउँ वरिपरि नवरात्रीको समयमा राखीएका पाण्डाल र देवीका मूर्तिहरुका केही झलक:

(यो घर नजिकैको  पाण्डालमा स्थापना गरिएको देवीको मूर्ति)

(मुर्ति स्थापना गर्न कपडा र बाँसको प्रयोग गरेर बनाईएको पाण्डाल)

(पाण्डाल भित्र स्थापित मुर्ति)

(माटो बाट बनाईएको एक अस्थाई मुर्ति)

(सिंह बाहिनी भगवती)

(र यो अर्को झिलीमिली सजाईएको पाण्डाल)

अरू यता ...

या देवी सर्वभूतेषु…

या देवी सर्वभूतेषु शक्ति रूपेण संस्थिता। नमस्तस्यै, नमस्तस्यै, नमस्तस्यै नमो नम:।।
या देवी सर्वभूतेषु विद्या रूपेण संस्थिता। नमस्तस्यै, नमस्तस्यै, नमस्तस्यै नमो नम:।।
या देवी सर्वभूतेषु लक्ष्मी रूपेण संस्थिता। नमस्तस्यै, नमस्तस्यै, नमस्तस्यै नमो नम:।।

 विजया दशमी २०६६ को सुखद उपलक्षमा हार्दिक मंगलमय शुभकामना !!

अरू यता ...

गणपति बप्पा, मोरीया !

भारतका हरेक सानो ठुलो शहरमा भाद्र शुक्ल चतुर्थीको दिनलाई गणेश चतुर्थीको रुपमा भव्य रुपमा मनाईन्छ । भन्नलाई भाद्र शुक्ल चतुर्थीको दिनलाई गणेश चतुर्थीको भनेपनि यो धार्मीक पर्वको रमझम भने करिव १५-२० दिन सम्म रहन्छ ।

बुद्दी, ज्ञान र धनका समेत देवता मानिने भगावान गणेशको यो पर्वको हलचल यो पर्व सुरुहुने १-२ हप्ता अगाडि देखिनै देखीन थाल्छ । शहर-गाउँ सबैतिर, माटो वा अन्य विभिन्न चिजबाट बनेका गणेशका मुर्तिहरुको बेचबिखनमा सबै व्यस्त हुन्छन् । घर, चोक, टोल वा कार्यालयहरुमा समेत स्थान र खर्चका हिसाबले १०-१५ फिट अग्लो देखी साना साना मूर्तीहरु समेतको जोहो हुन्छ ।

घर-घरमा साना-तिना मूर्ति त टोल-टोल र चोक-चोकमा भने पाण्डाल (अस्थाई मन्दिर) बनाएर त्यहा गणेशको मूर्ति स्थापना गरेर पूजिन्छ ।

केहि दिनको पूजा पछि भने ति सबै मूर्तिलाई नजिकैको नदि, खोला वा ताल आदिमा लगेर बिसर्जन गरिन्छ । मूर्ति स्थापना निर्दिष्ट दिनमै गरिए पनि बिसर्जन भने आ-आफ्ना सुबिधाको हिसाबमा गरिने भएकोले गणेश चतुर्थी समापन भएको हप्ता-दस दिन सम्म पनि यो मूर्ति बिसर्जनको कार्यक्रम भने चली रहन्छ ।

मूर्तिको स्थापना जत्ती आकर्षक हुन्छ, बाजा-गाजा र हर्षोल्लासका साथ “गणपति बप्पा, मोरीया” को धुन गुन्जाएर गरीने बिसर्जन पनि त्यत्तीकै आकर्षक र हेर्न लायक हुन्छन् ।

आजको यो पोष्टमा गणेश चतुर्थीको अगि र पछिका यस्तै केही तस्विरहरु :

(पर्व अगाडिको तयारी—बिक्रिका लागी राखिएका गणेशकका ठुला मूर्तिहरु)

(घरको लागि मूर्ति जुटाउन बजारमा चहलपहल)

(मेरो घरको करिब २०० मिटर वरिपरी यस्ता करिब १० वटा पाण्डाल राखिएका थिए) 

(यो घर नजिकैको अर्को पाण्डालमा स्थापना गरिएको सेतो गणेश)

(र यो अर्को पाण्डालमा राखिएको गणेश)

(पर्व पनि मनाउँदै, विज्ञापन पनि गर्दै—एउटा डिपार्टमेण्ट स्टोरमा राखीएको झिल्के गणेश)

(मूर्ति विसर्जनको लागी लगिदै)

(मूर्ति बिसर्जन गरिँदै)

म बस्ने शहर नजिकै खोला, नदि नभएकाले यहाँका अधीकांश मूर्तिहरुलाई यहाँको हुसेन सागरमै बिसर्जन गरिन्छ –साना मूर्तिहरु तालको किनारबाट पानिमा हालिन्छ भने केहि ठुला मूर्तिका लागि यस्तै क्रेनको जरुरत पर्छ।

अरू यता ...

मुग्गु- एक चिनारी !

दक्षीण भारतका हिन्दू परिवारका घरहरुमा बिहान पुग्नु भयो भने प्राय: ठुला साना सबै घर, एपार्टमेण्ट वा सामाजिक जमघट स्थलमा समेत मूल ढोकाको अघिल्तीर सेतो रंगको रेखा चित्र बनाएको देखिन्छ । यसरी कतै सामान्य कोणहरु, कतै कुनै काल्पनीक रेखाहरु त कतै शुभ सूचक धर्काहरुले घरको मूल ढोकाको सोभा बढाएको हुन्छ भन्दा फरक नपर्ला ।

हुन त हिन्दू रिवाजमा हामीकहाँ पनि पूजा-आजा, बिबाह, ब्रतबन्ध, यज्ञ हवन कार्य अगाडि यस्तै किसीमका ‘रेखी’ बनाउने चलन छ, तर हरेक दिन घरको मूल ढोका अगाडि यस्तो चित्र कोर्ने प्रचलन भने दक्षीण भारतमा यद्यपी कायम रहेको देखिन्छ ।

दक्षीण भारत र विशेषगरी तेलुगु भाषामा भने यसलाई ‘मुग्गु’ भनिन्छ र यसमा प्राय: एउटा मात्रै सेतो रंगको प्रयोग हुन्छ । कहीलेकाही कुनै मन्दिर वा पूजा-आजा अनि शुभकार्यको बेलामा यसको आकार-प्रकार निकै जटील वा वहुरंगी पनि हुन्छन। एक भन्दा बढि रंग प्रयोग गरेर बनाईएको आकृतिलाई भने ‘रंगोली’ भनिन्छ ।

यसको प्रयोगको बारेमा स्थानिय मानिसहरुको छुट्टा छुट्टै मत भए पनि घरको मूल ढोकामा यस प्रकारको शुभ सूचक आकृति राख्दा घरबाट कुनै पनि कार्यको लागि बाहिर निस्कने व्यक्ति वा बाहिरबाट घरमा प्रवेश गर्ने व्यक्ती वा सबैमा त्यसको शुभ असर हुने बताईन्छ ।

हाल यसको लागि विभिन्न किसीमका रंगहरु प्रयोगमा आएपनि सुरुमा यो रेखी हाल्ने कार्य चामलको पीठोबाट हुने गरेको थियो। केही मानिसहरु घरको मूल ढोकामा यसरी चामलको पिठोबाट तयार गरीएको रेखा चित्र राख्दा, यसले वरिपरिको किरा फट्याङ्राको आहाराको ‘जोहो’ पनि हुने हुँदा ईको सिष्टममा मद्दत मिल्नुको साथै घर बाहिरका किरा फट्याङ्राहरु बाहिर नै रहने र घरभित्र प्रवेश नगर्ने पनि बताउँछन ।

आजको यो पोष्टमा यस्तै केहि साधारण मुग्गुको तस्विरहरु बाँडदै छु :

   

यी सबै मुग्गुहरुको तस्बिर म बस्ने अपार्टमेण्टको मुल ढोकामा केही दिनको बिचमा बनाईएका थिए।

अरू यता ...

जगन्नाथ रथ यात्राका केही झलकहरु

हिन्दू धर्मको चार धाम मध्य एक पर्ने एउटा मन्दिर, भारतको उडिसा राज्यको पुरी शहरको जगन्नाथ मन्दिर पनि हो । हरेक बर्ष आषाढ शुक्ल द्वितीया दिनमा यहाँ वार्षिक रथ यात्रा (जात्रा) हुन्छ । उडिसा बाहेक भारतकै गुजरात को अहमदाबादमा पनि निक्कै तामझाम र श्रद्धालुहरुको भिड बिच यो जात्रा हुन्छ ।

(रथ यात्रा शुरु हुनु भन्दा अगाडी सजाईएको रथ)

यसै क्रममा आषाढ शुक्ल द्वितीयाकै दिनमा दिन हामी बस्ने शहरमा पनि यौटा यस्तै रथ यात्राको आयोजना भएको थियो ।आजको पोष्टम त्यसै अबसरमा खिचिएका केहि तस्बिरहरु राख्दैछु ।

(रथ भित्रको जगन्नाथ भगवानको मुर्ति-यो मुर्ति निमको काठबाट बनाउने प्रचलन छ)

पुरीमा प्रत्यक बर्ष लाखौंको संख्यामा श्रद्धालुहरु पुग्छन, किनकि यो संसारकै सबैभन्दा पुरानो धार्मिक यात्रा मध्यको एउटा परमपरागत यात्राको कडी  पनि हो, जुन करिव एक हजार बर्ष भन्दा अघि देखी निरन्तर चलिरहेको विश्‍वास गरीन्छ ।

(पुजा र किर्तन  हुँदै)

पुरीमा भगवान जगन्नाथ, उनका भ्राता बलभद्र र बहिनी सुभद्रा तीनैलाई भिन्ना भिन्नै भव्य रथमा राखेर करीव दुई किलोमिटर नगर यात्रा गराईन्छ ।

(रथ यात्रा शुरु हुनु भन्दा अगाडी बाटोमा बनाईएको शुभ र मंगलको प्रतिक- रङगोली)

यो रथ यात्राको बारेमा भिन्न भिन्न मत भएपनि वास्तबमा अरु बेलामा दर्शन सुलभ हुन नसक्ने सबैले दर्शनको अबसर पाउन र धर्ममा मानिसको विश्वास बर्करार रहोस भनेर नै यस्ता खालका जात्राको आयोजन हुन्छन् भन्दा फरक नपर्ला ।

(गोप-गोपिनीहरुको झाँकी)

पुरी र अहमदाबादको रथ यात्रा जस्तै आजकल भारतको हरेक साना ठुला शहरमा पनि आषाढ महिनामा यस्ता रथ यात्राका आयोजन हुने गरेका छन ।

(डान्डीयामा मस्त किसोर-किसोरीहरु)

(यहाँ हरेक शुभ कार्यमा यस्ता रंङ्गोलीहरु बनाइन्छ-यो रथ अगाडीको बाटोमा बनाईएको थियो)

(रथ तान्न एकत्रीत भक्तजनहरुको भिड)

अरू यता ...